ادب‌دوستان آلمانی از راه برگردان فرانسوی شاهنامه با شاهکار فردوسی آشنا بودند، تا این‌که برخی از گویندگان نامور و برجسته به ترجمه این اثر بزرگ به زبان آلمانی همت بستند. یوزف فون گورس، از مهم‌ترین نویسندگان پیشرو آلمان در سال ۱۸۲۰ ترجمه‌ای آزاد از شاهنامه را در دو مجلد منتشر کرد. پس از این اثر ترجمه‌های دیگری از شاهنامه به زبان آلمانی منتشر شد، از جمله ترجمه‌ای که آدولف فریدریش فون شاک در سال ۱۸۵۱ انتشار داد و در آن کوشید لحن حماسی و اسلوب منظوم شاهنامه را حفظ کند.فریدریش روکرت، شاعر پرآوازه‌ای که اشعار فراوانی را از زبان‌های شرقی و ایرانی، از جمله برخی غزل‌های حافظ، را به آلمانی شیوا برگردانده، برخی از داستان‌های شاهنامه از جمله “رستم و سهراب” را به آلمانی ترجمه کرد.
برخورد آلمانی‌ها با شاهنامه: از دلبستگی تا واکاوی
دویچه وله ـ 18.05.2016
از اوایل سده نوزدهم و آشنایی غرب با شاهنامه در میان فرهیختگان آلمانی دلبستگی ویژه‌ای با حماسه ملی ایرانیان پدید آمد. کمتر اثری از شرق می‌توان یافت که تا این مرتبه در قلمرو زبان آلمانی مورد ستایش و پژوهش قرار گرفته باشد.
از اوایل سده نوزدهم که چشم برخی از غربیان روشن‌بین و آزاده به روی گنجینه‌های معنوی شرق باز شد، شاهنامه اثری بود که با ساختمان سترگ و استوار و درونمایه پرشکوه و حماسی‌اش نگاه ادیبان و ادب‌دوستان را خیره کرد. نویسندگان و شاعران آلمانی به دلایل گوناگون انس و الفتی ویژه با این اثر احساس کردند.
همدلی با شاعر ایرانی
رفتار ناشایست و کین‌توزانه‌ی سلطان محمود غزنوی با سراینده‌ی شاهنامه، یا آنچه از آن رویداد بر سر زبان‌ها افتاده است، بیشترین همدلی را در میان شاعران آلمانی برانگیخت.
هاینریش هاینه (۱۷۹۷ – ۱۸۵۶) شاعر نامدار و پیشرو، در منظومه‌ای سلطان محمود را به باد نکوهش گرفت و همدلی خود را با سراینده‌ی شاهنامه که دربار غزنوی قدر هنر او را نشناخته بود، به نمایش گذاشت.
گوته (۱۷۴۹ – ۱۸۳۲) ادیب بزرگ آلمانی، در پی‌گفتاری پرمغز که در توضیح قطعات “دیوان غربی – شرقی” خود نگاشته، فصلی را به فردوسی اختصاص داده و اثر او را شاهکاری یگانه در شعر حماسی خوانده است.
هاینریش ویلهلم اشتیگلیتس (۱۸۰۱ – ۱۸۴۹) سخن‌سرای آلمانی در اشعاری یاد حماسه‌سرای بزرگ ایرانی را بزرگ داشته است.
هوفمان فون فالرزلبن (۱۷۹۸ – ۱۸۹۴) که اشعار و سرودهای ملی او معروفیت زیادی دارند، در شعری از فردوسی ستایش کرده، شخصیت او را به مانند اثرش بزرگ و بی‌همتا خوانده است.
اینها تنها نمونه‌هایی اندک از آثار سخن‌سرایان بسیاری است که با افسوس و اندوه از “سرنوشت ناگوار” حکیم توس سخن گفته‌اند.
شاهنامه در زبان آلمانی
ادب‌دوستان آلمانی از راه برگردان فرانسوی شاهنامه با شاهکار فردوسی آشنا بودند، تا این‌که برخی از گویندگان نامور و برجسته به ترجمه این اثر بزرگ به زبان آلمانی همت بستند.
یوزف فون گورس، از مهم‌ترین نویسندگان پیشرو آلمان در سال ۱۸۲۰ ترجمه‌ای آزاد از شاهنامه را در دو مجلد منتشر کرد. پس از این اثر ترجمه‌های دیگری از شاهنامه به زبان آلمانی منتشر شد، از جمله ترجمه‌ای که آدولف فریدریش فون شاک در سال ۱۸۵۱ انتشار داد و در آن کوشید لحن حماسی و اسلوب منظوم شاهنامه را حفظ کند.
فریدریش روکرت، شاعر پرآوازه‌ای که اشعار فراوانی را از زبان‌های شرقی و ایرانی، از جمله برخی غزل‌های حافظ، را به آلمانی شیوا برگردانده، برخی از داستان‌های شاهنامه از جمله “رستم و سهراب” را به آلمانی ترجمه کرد.
بیشتر بخوانید: فریدریش روکرت؛ ستایشگر حافظ و پایه‌گذار غزل در زبان آلمانی
آرامگاه فردوسی در توسیوزف فون هامر پورگشتال، ادیب فرهیخته‌ای که گلستان سعدی و برخی از غزل‌های حافظ را ترجمه کرده، اثری درباره فردوسی و کار او انتشار داد.
در درازای زمان و تا روزگار ما برگردان‌های دیگری از شاهنامه، به نظم و نثر، در اندازه‌ها و با ارزش‌های گوناگون در قلمرو زبان آلمانی منتشر شده است.
شاهنامه‌پژوهی در آلمان
بر پایه همین دلبستگی ژرف ادیبان آلمانی بود که می‌توان گفت بنیادهای شاهنامه‌پژوهی به صورت علمی و مدرن تا حد زیادی در آلمان و در قلمرو این زبان شکل گرفت.
یکی از پیش‌گامان در عرصه شاهنامه‌شناسی تئودور نولدِکِه (۱۸۳۶ – ۱۹۳۰) است که از بانفوذترین خاورشناسان آلمانی شناخته میشود. او در کتابی فشرده درباره شاهنامه، نشان داد که این اثر تنها مجموعه‌ای از داستان‌ها و اسطوره‌های قومی نیست، بلکه یک حماسه ملی است و در شکل دادن به هویت ملی ایرانیان نقش برجسته‌ای داشته است. اثر یادشده را بزرگ علوی به فارسی ترجمه کرده است.
هانس هاینریش شدر، ایران‌شناس نامی، در معرفی فردوسی و اهمیت شاهنامه او سخنرانی مهمی در سال ۱۹۳۴ ایراد کرد و این چکامه سترگ را با بهترین آثار حماسی ادبیات جهان برابر دانست. متن سخنرانی شدر را خسرو ناقد، نویسنده و پژوهشگر ایرانی، با عنوان “در سکوت تنهایی فردوسی” ترجمه و منتشر کرده است.
یکی از گام‌های بنیادی در پژوهش شاهنامه توسط فریتس ولف (۱۸۸۰ – ۱۹۴۳) برداشته شد. اقدام این ایران‌شناس چیره‌دست در تنظیم و انتشار “فرهنگ واژه‌های شاهنامه” سنگ‌بنای استواری بود که همه پژوهشگران تا امروز به آن تکیه کرده‌اند.
ولف طی ۲۵ سال تلاش پی‌گیرانه همه واژه‌های شاهنامه را به ترتیب الفبایی به خط فارسی و آوانویسی لاتین ثبت کرد، معناهای گوناگون هر واژه و کاربرد دستوری آنها را نشان داد. بدین سان فرهنگی بزرگ با نزدیک هزار صفحه به همراه فهرست‌های گوناگون فراهم آمد.
بر پایه “فرهنگ شاهنامه” می‌توان دریافت که هر واژه چند مورد و در کدام بیت‌ها به کار رفته است. این فرهنگ بزرگ که در نوع خود کم‌نظیر است، با دقت و ژرف‌بینی ویژه‌ای فراهم آمده و تا امروز دست‌افزاری سودمند برای مطالعات ایران‌شناسی است.
دکتر جلال خالقی مطلق، که با تلاشی درازآهنگ نسخه‌ای انتقادی از شاهنامه را در آلمان فراهم ساخته، درباره اهمیت کار فریتس ولف می‌نویسد: «اگر کسی از من بخواهد که مهم‌ترین کاری را که تا کنون درباره شاهنامه انجام گرفته است نام ببرم، بی‌درنگ از فرهنگ شاهنامه فریتس ولف نام خواهم برد».
دکتر جلال خالقی مطلقمصحح عالیقدر شاهنامه می‌افزاید که اگر موفقیت و کامیابی در ویرایش شاهنامه نصیب او شده است، بی‌گمان بخشی از آن را وامدار فرهنگ ولف است. زیرا «بسیار پیش می‌آید که ویراستار شاهنامه برای شناخت ضبط درست یک واژه باید نمونه‌های همانند را در بیت‌های دیگر بیابد. به یاد داشتن چنان جزییاتی با توجه به گستردگی شاهنامه امکان‌پذیر نیست. اما فرهنگ ولف در بسیاری جای‌ها این دشواری را از پیش پای مصحح و پژوهشگر شاهنامه برمی‌دارد و راه را هموار می‌کند».
بیشتر بخوانید: گفت‌وگو با جلال خالقی مطلق: ۵۰ سال کار برای تصحیح شاهنامه
در سال ۱۹۳۵ و با انتشار “فرهنگ شاهنامه” کار و تلاش طاقت‌فرسای فریتس ولف به بار نشست اما چندی نگذشت که خود او به عقوبتی هولناک دچار شد.
با استقرار رایش سوم در آلمان ولف در سال ۱۹۴۳ دستگیر و به اردوگاه کار اجباری اعزام شد و همانند میلیون‌ها انسان بی‌گناه دیگر قربانی هولاکوست شد.
طنین جهانی شاهنامه
شاهنامه در نزدیک ۵۰ هزار بیت و در بستر پهناور داستان‌ها و رویدادهای رنگارنگ فرایند شکل‌گیری تمدن ایرانی را در سه مرحله بازگو می‌کند: عصر اساطیری، عصر پهلوانی و عصر تاریخی. این چکامه بزرگ با حمله تازیان به ایران پایان می‌گیرد.
فردوسی در این اثر با ژرف‌بینی بی‌مانندی از زبان “ایران” سخن می‌گوید، پس می‌توان او را راوی ناخودآگاه جمعی و جهان‌بینی سراسری اقوام ایرانی دانست، به گونه‌ای که مردم فلات ایران در هزار سال گذشته آن را حافظه تاریخی خود دانسته و خود را از “انیران” متمایز شناخته‌ا‌ند.
حماسه فردوسی اثری اسطوره‌ایست، به این معنی که کشاکش‌های ازلی و پایدار انسان‌ها را برتابیده، تصاویر زنده‌ای از نبرد خدایان و دیوان، نیکی و بدی، خیر و شر، اهورا و اهریمن ارائه داده است؛ با تکیه بر برتری و چیرگی فرجامین خیر بر شر.
شاهنامه از این نظر با برخی از حماسه‌های “ملی” که در درازنای تاریخ به اقوام گوناگون هند و اروپایی هویت بخشیده‌اند، همانند است. در قلمرو زبان آلمانی این نقش را “سرود نیبلونگن” ایفا می‌کند که مهم‌ترین اثر حماسی اقوام ژرمن به شمار می‌رود. این اثر در اوایل سده سیزدهم میلادی توسط شاعر اتریشی ناشناسی سروده شده است.
برخی از قهرمانان “سرود نیبلونگن” همانندی‌های آشکاری با پهلوانان شاهنامه نشان می‌دهند. انتقام‌جویی بیرحمانه‌ی کریمهیلده، تا حدی یادآور ستیزه‌جویی سودابه، همسر کیکاووس پادشاه ایران است.
سرگذشت زیگفرید، قهرمان اصلی حماسه ژرمنی با سیمای برجسته‌ی رستم به عنوان پهلوانی نیرومند، فداکار و در عین حال مغرور و سرکش همانندی‌هایی دارد.
صحنه مرگ زیگفرید در فیلم صامت “نیبلونگن” به کارگردانی فریتس لانگاز سوی دیگر زیگفرید قهرمانی رویین‌تن است و در شاهنامه اسفندیار پور یل گشتاسب از همین مزیت برخودار است، و رویین‌تنی هر دو پهلوان نیز ناکامل است.
بنا به روایتی در اساطیر ایرانی اسفندیار، در کودکی به خاطر شستشو در آب چشمه‌ای مقدس رویین‌تن میشود و هیچ گزندی بر او کارگر نیست؛ اما از آنجا که هنگام شستشو دیده بر هم نهاده بود، چشم او آسیب‌پذیر است.
هنگامی که او به جنگ با رستم دستان می‌رود، قهرمان بزرگ از غلبه بر او ناتوان می‌ماند تا این که از سیمرغ یاری می‌جوید. سیمرغ که حامی رستم است، او را از راز چشم اسفندیار باخبر می‌کند. رستم نیز با افکندن تیری بر چشم اسفندیار این دشمن نیرومند را از پای در می‌آورد.
زیگفرید نیز در “سرود نیبلونگن” به جنگ اژدهایی غول‌پیکر می‌رود، او را می‌کشد و با آبتنی در خون او رویین‌تن میشود. اما هنگام آبتنی به خاطر افتادن برگی بر کتف او، نقطه‌ای در بالای کمرش آسیب‌پذیر باقی می‌ماند. دشمنان قوم از این راز باخبر می‌شوند و با افکندن نیزه‌ای به کمرش، قهرمان بزرگ را به خاک می‌اندازند.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
محبوب ترین مطالب برای موضوع ادبیات ایران
- روزهای تاریک بغداد – 1,020 views
- ده کتاب، ده فیلم؛ اقتباس‌های مشهور سینمای ایران – 970 views
- ابوالفضل جورابچی: از دفتر خاطرات یک پزشک – 951 views
- سووشون: تصویرگر «سرنوشت مکرر محتوم» ایرانی – 855 views
- محمدعلی سپانلو، “شاعر تهران” درگذشت – 802 views
- ایران قلم فرارسیدن نوروز و سال ۱۳۹۴ خورشیدی را تبریک می گوید – 669 views
آرشیو موضوع : ادبیات ایران
فراز و فرود زرتشت؛ از هند تا ایرانیکا
محققین کتاب اوستا را به چند بخش – ترانه ها (گاتها)، سرودها (جاشتها)، قوانین (اوید واتها)، و صداها تقسیم کرده اند. ادعا میشود که در دین زردشت هرکس بدون مغ ها و روحانیون میتواند مستقیم با اهورامزدا رابطه برقرار کند. واژه آخوند عنوانی است از زبان چینی و آسیای میانه و به معنی واسطه و مبلغ مذهبی …
- 107 views
- ثبت یک دیدگاه
-
منتشر شده در : ۳۰ فروردین ۱۳۹۵ , ساعت ۱۱:۴۷
- ادامه مطلب
سراینده «سلطان قلب‌ها» در بستر بیماری
محمدعلی حافظ الکتب که به محمدعلی شیرازی معروف است، در سال ۱۳۱۹ در شهر شیراز متولد شده و هم پیش از انقلاب و هم پس از آن، برای خوانندگان مطرحی ترانه سروده است. ترانه‌های «روزی تو خواهی آمد» با صدای محمد اصفهانی، «زیر آسمان شهر» با صدای امیر تاجیک، «وقف پرنده‌ها» با صدای قاسم افشار، «گمشده» با صدای مسعود …
- 77 views
- ثبت یک دیدگاه
-
منتشر شده در : ۲۴ فروردین ۱۳۹۵ , ساعت ۱۳:۵۱
- ادامه مطلب
داستان‌خوانی در کلن: معرفی رمان “سهم من”
نویسنده در پاسخ به این پرسش که چرا او که سالها به عنوان پژوهشگر مسائل روان‌شناختی و تربیتی کار کرده، به جای ارائه گزارشهای تحقیقی به نوشتن رمان روی آورده، گفت: «گزارشهای زیاد تهیه و منتشر کرده بودم. ولی مگر چند نفر آن گزارش‌ها را میخوانند و چه نتیجه‌ای داشت؟ طبیعی است که برای نوشتن رمان “سهم من” …
- 117 views
- ثبت یک دیدگاه
-
منتشر شده در : ۲۴ فروردین ۱۳۹۵ , ساعت ۱۲:۲۷
- ادامه مطلب
نیما یوشیج، افسانه‌سرای شعر امروز ایران
افسانه‌ی نیما منظومه‌ای است که در فرم با شعر کلاسیک فارسی اختلاف زیادی ندارد. بدعت نیما در افسانه اضافه کردن یک مصرع آزاد پس از هر چهار مصرع است تا به گفته‌ی او مشکل قافیه‌پردازی از بین برود. اختلاف مهمی که افسانه را به مانیفست شعر نوی ایران تبدیل کرده به تازگی نگاه شاعر به جهان، زمینی کردن …
- 100 views
- ثبت یک دیدگاه
-
منتشر شده در : ۹ فروردین ۱۳۹۵ , ساعت ۱۸:۵۴
- ادامه مطلب
رونمایی از عکس منتشر نشده عارف قزوینی در سینما الوند همدان پس از ۸۴ سال
در ابتدای مراسم امیرشهاب رضویان، کارگردان سینما، ضمن اشاره به شخصیت‌های مهم تاریخی که در جنبش مشروطیت نقش داشته اند از جمله آقاسید جمال واعظ‌همدانی که به اشتباه اصفهانی خوانده می شود، کلنل محمدتقی‌خان پسیان که رییس ژاندارمری همدان بوده و در جنگ تپه مصلی روسها را از شهر بیرون می کند، میرزاده عشقی شاعر انقلابی و آقاسید …
- 162 views
- ثبت یک دیدگاه
-
منتشر شده در : ۱ فروردین ۱۳۹۵ , ساعت ۲۰:۲۹
- ادامه مطلب
یاد پروین اعتصامی در زادروز شاعر
در 1000 سال اخیر اما نام 4 شاعر زن بیشتر بر سر زبان ها افتاد. ژاله قائم مقامی و پروین اعتصامی که اشعار کلاسیک می‌سرودند و اولی 5 سال پس از پروین درگذشت و خود پروین اعتصامی که در 35 سالگی و در سال 1320 چشم از جهان بست. دو نام دیگر هم آشنایند. فروغ فرخ زاد که …
- 204 views
- ثبت یک دیدگاه
-
منتشر شده در : ۲۶ اسفند ۱۳۹۴ , ساعت ۱۹:۱۱
- ادامه مطلب
محمد عبدی:آربی اوانسیان؛ کارگردانی «هم شرقی، هم غربی»
بخش سوم و چهارم کتاب یادداشت‌هایی از اشخاص مختلف از آتیلا پسیانی تا رامین جهانبگلو و محمدرضا اصلانی را در کنار هم قرار داده تا زوایای مختلف کار تئاتری و سینمایی آربی مورد بحث قرار گیرد و بخش پنجم که در جلد دوم قرار گرفته نمونه‌هایی از گفت‌و‌گوها و نوشته‌های آربی را شامل میشود و پس از آن …
- 245 views
- ثبت یک دیدگاه
-
منتشر شده در : ۲۲ دی ۱۳۹۴ , ساعت ۱۷:۵۴
- ادامه مطلب
درگذشت هما ناطق؛ یک دنیا شور برای شناخت تاریخ
در این زمان هما ناطق یکی دیگر شده بود. در شصت سالگی هر چند به کار تحقیقی دلبسته تر شده بود، اما از کرده‌های سیاسی خود با نفرت یاد می‌کرد. وقتی همکار یا به قول خودش «استادم» دکتر فریدون آدمیت در تهران درگذشت، در سوگنامه وی در مجله بخارا نوشته آدمیت را در دیباچه کتاب اندیشه‌های طالبوف نقل کرد …
- 373 views
- ثبت یک دیدگاه
-
منتشر شده در : ۱۵ دی ۱۳۹۴ , ساعت ۱۳:۴۰
- ادامه مطلب
به فرخندگی نوَد سالگی احمد شاملو
۲۱ آذرماه ۱۳۹۴ خورشیدی احمد شاملو ۹۰ ساله میشود. شاملوی شاعر – بر کنار از چند و چون کارنامۀ بیرون از شعرش، – در گذار فصل‌ها و نسل‌ها همراه با آیندگان در نبض زبان پارسی خواهد تپید و بازخوانی خواهد شد که گوهرۀ شعرش با سپیدۀ بامدادهای تا هرگز پیوند خورده است… احمد شاملو را نخستین بار در …
- 231 views
- ثبت یک دیدگاه
-
منتشر شده در : ۲۳ آذر ۱۳۹۴ , ساعت ۱۸:۳۵
- ادامه مطلب
اهدای جایزه نوبل ادبی به سوتلانا آلکسیویچ
خانم الکسیویچ پس از سالها اقامت در تبیعد به کشورش بازگشت، اما زندگی در وطن باعث نشد که دست از انتقادهای سیاسی خود بردارد. این نویسنده ۶۵ ساله از “تمدن رنج و اشک” سخن می‌گوید و معتقد است که ۷۰ درصد مردم کشورش هنوز خواهان دیکتاتوری مانند استالین هستند. به گفته این روشنفکر برجسته، عده زیادی از شهروندان بلاروس، …
- 354 views
- ثبت یک دیدگاه
-
منتشر شده در : ۱۷ مهر ۱۳۹۴ , ساعت ۱۲:۴۶
- ادامه مطلب
