در طول ۷۰ سالی که از استقلال هند و پاکستان می گذرد، دو کشور سه نوبت با هم جنگیده اند (حتی می توان گفت چهار بار، چون آخرین باری که هند و پاکستان در سال ۱۹۹۹ در جنگ با یکدیگر درگیر شدند به طور رسمی اعلام جنگ نکردند). آتش زیر خاکستر در روابط هند و پاکستان یکی از پایدارترین کانون های خطر بالقوه ژئوپولیتیک جهان محسوب می شود. این امر سبب شده که دو کشور به تولید تسلیحات هسته ای متوسل شوند- به همین جهت رویارویی نگران کننده در جنوب آسیا بیشتر از یک مناقشه منطقه ای بوده و حامل خطر گسترده تری است. هند و پاکستان همزمان استقلال خود را به دست آوردند. در ۱۵ اوت سال ۱۹۴۷ سلطه بریتانیا بر هند که بزرگترین مستعمره اش بود پایان یافت. پس از چند ماه بن بست سیاسی، بریتانیا با تقسیم هند به دو کشور موافقت کرد. از آنجا که این نگرانی وجود داشت که اقلیت قابل توجه مسلمانان هند در کشوری که هندوها در اکثریت هستند، از مزایا محروم شوند، کشور جداگانه ای به نام پاکستان با ملتی که عمدتا مسلمان بودند تاسیس شد. با اجرای این طرح، ایالات پنجاب و بنگال هم که از بزرگ ترین ایالات هند بودند، تقسیم شدند. تنها دو روز پس از اعلام استقلال بود که جزئیات مرزهای بین المللی جدید اعلام گردید.
زخم کهنه؛ هفتادمین سالگرد تقسیم هند و تولد پاکستان
حق نشر عکسAFPدر حالی که هند و پاکستان هفتادمین سالگرد استقلال خود را جشن می گیرند، میراث پایدار تقسیم هند، مستعمره سابق بریتانیا و بحران و تلاطمی که تولد دو کشور جدید ایجاد کرد قابل بررسی است.
چند هفته قبل بود که هند و پاکستان در مسابقه کریکت مقابل یک دیگر قرار گرفتند. این مسابقه بزرگی بود – بازی نهایی مسابقات بین المللی کریکت موسوم به جایزه قهرمانان. علاقه دو کشور به بازی کریکت به گذشته های دور بازمی گردد. این، تنها یکی از چندین نقطه مشترک دو کشور همسایه واقع در جنوب آسیاست.
ولی این مسابقه نه در خاک هند یا پاکستان بلکه در لندن برگزار شد، چون مدتی است که بازیکنان دو کشور در زمین های طرف دیگر مسابقه نمی دهند. از آخرین باری که هند و پاکستان در مسابقات موسوم به تست کریکت، که بااعتبارترین مسابقه بین المللی کریکت است شرکت کردند، حدود ۱۰ سال می گذرد. این وقفه در نتیجه ایجاد حس عدم اعتماد بین دو کشور است. هند و پاکستان که وجوه مشترک فرهنگی و تاریخی زیادی دارند، می توان گفت بیشتر از این که رقیب هم باشند دشمن همدیگر به نظر می رسند.
بیشتر بخوانید:
+ پاکستان از موضع رهبر ایران در قبال کشمیر استقبال کرد
+ هند و پاکستان به سازمان همکاری شانگهاى پیوستند
+ برکناری نواز شریف؛ پیروزی ارتش یا دموکراسی؟
در طول ۷۰ سالی که از استقلال هند و پاکستان می گذرد، دو کشور سه نوبت با هم جنگیده اند (حتی می توان گفت چهار بار، چون آخرین باری که هند و پاکستان در سال ۱۹۹۹ در جنگ با یکدیگر درگیر شدند به طور رسمی اعلام جنگ نکردند). آتش زیر خاکستر در روابط هند و پاکستان یکی از پایدارترین کانون های خطر بالقوه ژئوپولیتیک جهان محسوب می شود. این امر سبب شده که دو کشور به تولید تسلیحات هسته ای متوسل شوند- به همین جهت رویارویی نگران کننده در جنوب آسیا بیشتر از یک مناقشه منطقه ای بوده و حامل خطر گسترده تری است.
هند و پاکستان همزمان استقلال خود را به دست آوردند. در ۱۵ اوت سال ۱۹۴۷ سلطه بریتانیا بر هند که بزرگترین مستعمره اش بود پایان یافت. پس از چند ماه بن بست سیاسی، بریتانیا با تقسیم هند به دو کشور موافقت کرد. از آنجا که این نگرانی وجود داشت که اقلیت قابل توجه مسلمانان هند در کشوری که هندوها در اکثریت هستند، از مزایا محروم شوند، کشور جداگانه ای به نام پاکستان با ملتی که عمدتا مسلمان بودند تاسیس شد. با اجرای این طرح، ایالات پنجاب و بنگال هم که از بزرگ ترین ایالات هند بودند، تقسیم شدند. تنها دو روز پس از اعلام استقلال بود که جزئیات مرزهای بین المللی جدید اعلام گردید.
تقسیم هند موجب یکی از بزرگترین فاجعه های عصر حاضر شد. برخی اوقات از آن به عنوان بزرگترین جابه جایی جهانی مردم -جز در قحطی و جنگ- نام برده می شود. هیچ کس به طور قطع از تعداد این جمعیت خبر ندارد. ولی حدود ۱۲ میلیون نفر در حالی که نومیدانه تلاش می کردند از یکی از دو کشور تازه تاسیس شده، به کشور دیگر نقل مکان کنند، به صورت پناهنده درآمدند.
حق نشر عکسREUTERSدر جریان یک کشتار وحشتناک که در آن جوامع اصلی هم تجاوزگر و هم قربانی بودند، حدود نیم میلیون تا یک میلیون نفر کشته شدند. ده ها هزار زن – غالبا توسط مردانی با مذهب متفاوت- ربوده شدند. در ایالت پنجاب جایی که مسلمانان، هندوها و سیک ها نسل ها در کنار یکدیگر زندگی کرده و با زبان واحدی صحبت می کردند، تفکیک مسلمانان از هندوها و سیک ها پیش آمد و در نتیجه آن مسلمانان به طرف غرب و پاکستان به راه افتادند و سیک ها و هندوها به سوی شرق و هند فرار کردند.
گر چه این یک جنگ داخلی با جبهه های مشخص نبرد و ارتش های رقیب نبود- یک خشونت خودجوش ساده هم محسوب نمی شد. تمام جناح ها، شبه نظامیان محلی و گروه های مسلح برای این که چگونه به کسانی که دشمن تصور می کردند، بیشترین صدمه را بزنند نقشه می کشیدند. این زخم ها به حال خود رها شده اند و به تدریج عفونی خواهند شد. هیچ کس جوابگوی این وضعیت نیست و روند مصالحه وجود ندارد- برای مدتی طولانی، داستان کامل آنچه اتفاق افتاده بود خاموش نگاه داشته می شد.
ادبیات و سینما راه هایی برای نشان دادن حوادث وحشتناکی که در جریان تقسیم هند برای بسیاری پیش آمده بود، پیدا کردند. مورخین در بدو امر توجهشان بر سیاست های تقسیم هند متمرکز بود. مدتی طول کشید تا آنان توجه خود را به تجربیات شاهدان عینی تقسیم هند معطوف کنند. در حالی که پایان عمر کسانی که شاهد این اتفاقات بودند نزدیک می شود، پروژه های بزرگ تاریخ شفاهی تنها در سال های اخیر شروع شده. هیچ بنای یادبودی برای قربانیان تقسیم هند دیده نمی شود. اولین موزه مربوط به این رویداد تاریخی، اخیرا، یعنی یک سال قبل در شهر امریستار در ایالت پنجاب هند افتتاح شد.
تقسیم هند، روابط هند و پاکستان را مسموم کرد و با گذشت ۷۰ سال موجب تغییر ماهیت ژئوپولیتیک جنوب آسیا شده و به عقیده بسیاری آن را پیچیده کرده است. مصالحه سال ۱۹۴۷ که با مشکلات بسیار حاصل شد بیش از یک نسل دوام نیاورد و منطقه با یک جدایی دیگر مواجه شد. کشور پاکستان در بدو امر از دو بخش مجزا با دو هزار کیلومتر فاصله تشکیل شده بود- ولی در سال ۱۹۷۱، پاکستان شرقی با حمایت نظامی هند استقلال خود را به دست آورد و کشور جدید دیگری به نام بنگلادش متولد شد.
حق نشر عکسAFPاز جمله موضوعات بلاتکلیف در جریان تصمیم گیری ها، آینده کشمیر یک ایالت شاهزاده نشین عمدتا مسلمان در دامنه هیمالیا بود. فرماندار این ایالت که یک مهاراجه هندو بود مصمم بود که کشمیر باید بخشی از هند باشد. ظرف چند ماه جنگ هند و پاکستان بر سرکنترل کشمیر شروع شد. مناقشه ای که هنوز حل نشده است. این اختلاف که بسیار پیچیده است (بسیاری از کشمیری ها خواهان استقلال کشمیر هستند) در ماه های اخیر بیش از هر موضوع دیگری موجب تیره شدن روابط هند و پاکستان گردیده.
دولت هند همچنین پاکستان را متهم می کند که از تشکیلات پیکارجویانی که در چندین شهر هند به حملاتی مشابه حملات تروریستی دست زده اند حمایت می کند.
پاکستان می گوید که هند در مناطقی مانند بلوچستان با جنبش هایی که خواهان جدایی از پاکستانند، تبانی کرده است. رهبران دو کشور هر از چندی با یکدیگر ملاقات می کنند. در برخی موارد امید بهبود روابط، حتی یک سرآغاز تازه بوجود آمد، ولی در حال حاضر سردی محسوسی در این مناسبات دیده می شود.
پیامد ها وسیع و گسترده بوده. مناسبات بازرگانی هند با کشورهایی مانند نیجریه، بلژیک یا آفریقای جنوبی به مراتب بیشتر از داد و ستد تجاری با همسایه غربی اش پاکستان است. گروه منطقه ای جنوب آسیا، دچار تفرقه و عدم کارآیی است و کوچک ترین شباهتی به اتحادیه اروپا یا اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا- آ سه آن- یا اتحادیه آفریقا ندارد.
گر چه صنعت بسیار موفق فیلم سازی هند یا بالیوود، که به زبان هندی فیلم می سازد در پاکستان طرفداران بسیاری دارد و از سریال های عامه پسند تهیه شده در پاکستان نیز در هند استقبال زیادی می شود، ارتباطات فرهنگی بسیار کم است. هنگامی که تنش ایجاد می شود- که به طور منظم اتفاق می افتد- مناسبات دو کشور از بسیاری جهات لطمه می خورد. تنها همین چند ماه قبل بود که کاران جوهر، یک کارگردان سرشناس هندی ناچار شد قول دهد هرگز در فیلمهایش از یک هنرپیشه پاکستانی استفاده نخواهد کرد. دو کشور آگاهی کاملی به آنچه در سوی دیگر مرزشان اتفاق می افتد ندارند. در حال حاضر هیچ یک از خبرگزاری های مهم هندی یا پاکستانی خبرنگاری در پایتخت کشور دیگر ندارد.
حق نشر عکسGETTY IMAGESهم برای هندی ها و هم پاکستانی ها سفر به کشور دیگر کار آسانی نیست- حتی اگر برای دیدن خویشاوندانشان باشد. مشکل تنها گرفتن ویزا نیست. پروازهای بین دو کشور معدود است و پرواز مستقیم بین دهلی و اسلام آباد وجود ندارد. ولی هنوز سفر هوایی آسانتر از سفر زمینی است. مرز زمینی هند و پاکستان طولانی است ولی ایستگاه های عبور مرزی به ندرت دیده می شود.
در پاکستان ارتش و شاخه اطلاعاتی اش قدرتمندترین نهادها هستند و به کرات حکومت در دست نظامیان بوده است. احساس دائمی تهدید نظامی از جانب همسایه به مراتب بزرگتر، سبب شده که نیروهای مسلح پاکستان قدرتمند شوند و در نتیجه دموکراسی به حد کمال نرسد.
جمعیت پاکستان نزدیک به ۲۰۰ میلیون نفر است که عمدتا مسلمان هستند. جمعیت هند بالغ بر یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون نفر بوده و از هر هفت نفر یک نفر مسلمان است. به این ترتیب می توان گفت که شمار مسلمانان هند به اندازه کل جمعیت مسلمان پاکستان است.
بنا بر پیش بینی مرکز تحقیقاتی پیو، تا سال ۲۰۵۰، هند از لحاظ تعداد شهروندان مسلمان، کشور اندونزی را که در حال حاضر پرجمعیت ترین کشور مسلمان جهان است پشت سر خواهد گذاشت. ولی در پارلمان هند تعداد نمایندگان مسلمان متناسب با جمعیت مسلمان این کشور نیست و از لحاظ شرایط عمومی زندگی هم توجه چندانی به مسلمانان نمی شود. برخی از ناظران معتقدند احساس نزدیکی و همدردی مسلمانان هند با پاکستان، ولو این که برداشت منصفانه ای نباشد، به تعصب و تبعیض در هند دامن زده است.
افتخاری که هم پاکستانی ها و هم هندی ها به ملتشان می کنند، کاملا مشهود است. احساس استقلال هند و پاکستان نیروی قدرتمندی در هر دو کشور است و هر بار که تیم های کریکت دو کشور با هم مسابقه می دهند این احساس جلوه گر می شود. ولی هیچ یک از دو طرف نتوانسته بر میراث غمباری که با بهترین لحظات عمرشان در ۷۰ سال قبل همراه بوده، غلبه کنند.
نتیجه تازه ترین دست و پنجه نرم کردن دو کشور در زمین بازی کریکت چه بود؟ خب، پاکستان با شگفتی- و به طور چشمگیری- پیروز شد. در هند برخی با فروتنی شکست را پذیرفتند ولی واکنش رسانه های اجتماعی و بخشی از رسانه های خبری هند به این شکست، خشم و اندوه بود. برای بسیاری از هندی ها سرافکندگی در برابر رقیب دیرینه بیشتر از آن دردناک بود که قابل تحمل باشد.
